Tekenen van armoede: straathandel, diefstal en voedselrijen

2012: in de rij voor voedsel op het Telekiplein, Boedapest

Voor het Nyugatistation in Boedapest staat een oudere vrouw met zakjes zelfgebakken koekjes die ze te koop aanbiedt. Het is een keurige dame, met net gekapt, kort grijs haar. Bepaald geen straatverkoopster. Maar straathandeltjes nemen toe in Boedapest. Ik zag al iemand asbakjes verkopen die hij ter plekke uit frisdrank- en bierblikjes fabriceerde. Bij een metro-uitgang waar eerder nooit iemand stond, staat tegenwoordig altijd iemand met kistjes fruit van het seizoen. Bij een parkeerplaats langs een drukke straat verscheen plots een karretje dat worst en koffie verkocht. Maar het meest droef word ik van gepensioneerden die duidelijk hun eigen hebben en houden op straat staan te slijten: wat oud keukengereedschap, een enkele bureaulamp.

1919: in de rij voor voedsel op het Telekiplein, Boedapest

Het doet me een beetje denken aan begin jaren negentig, toen Hongaren na de val van het communisme massaal hun werk kwijt raakten. Wie in die dagen het hoofd boven water wilde houden, moest wel iets verzinnen. Tot de gemeente er paal en perk aan stelde, zag je destijds overal stalletjes in de stad, met boeken, sokken, watermeloenen of Chinese horloges.
Sommigen wisten zo net te overleven, anderen zetten er de eerste stappen mee naar een bloeiend bedrijf. Ik had ooit een buurman wiens zaakje in zwemkleding van welgeteld één vierkante meter uiteindelijk uitgroeide in een echte sportwinkel. De nationale boekenketen Alexandra begon ooit met een boekenstalletje op straat in Pécs. Desondanks: dat een oudere dame in 2012 op straat koekjes moet venten om haar ontoereikende pensioen aan te vullen, stemt somber. Het is een teken van de groeiende Hongaarse armoede.
Dezelfde dag dat ik de vrouw met de koekjes zie, word ik door een jongere, wat gezette vrouw in de tram aangeklampt om geld. Ze zit in de werkverschaffing, vertelt ze, en daar kan ze niet van leven. Het kan waar zijn, of het kan niet waar zijn, maar ik ben tegenwoordig ruimhartiger met geld, zeker als degene die erom vraagt, er niet uitziet alsof mijn centen zo snel mogelijk in een fles palinka worden omgezet. Want ik weet: wie aan de onderkant van de samenleving zit, heeft het een stuk moeilijker dan een aantal jaren geleden.

Vorig jaar werd er al drastisch gekort op de uitkeringen en dit jaar gingen ze nog verder omlaag, en dat terwijl de inflatie meer dan zes procent is. Een langdurige werkloze moet het doen met 22800 forint, zo'n 80 euro per maand. En als hij een familie heeft, moet die daar ook van leven. "Een land kan zich - zeker in tijden van een Europese crisis - niet veroorloven dat mensen die kunnen werken, leven van een uitkering. Daarom krijgen Hongaren geen langdurige inkomens-vervangende uitkeringen," aldus verklaarde  premier Viktor Orbán in juli dit jaar dit uitkeringsbeleid.

Tachtig euro... daar kun je ook in Hongarije niet van leven. Dat realiseert de regering zich duidelijk ook, want deze week organiseerde het ministerie voor landbouw en regionale ontwikkeling in de Oost-Hongaarse stad Miskolcs een voedseluitdeling als onderdeel van een grootschaliger hulpprogramma, waarbij in 450 gemeenten zo'n 700.000 mensen een pakket eten zullen krijgen. Er kwamen in Miskolc 1500 gezinnen af op de gratis pakketten, die bestonden uit meel, macaroni, chocomel en chocoladepasta - misschien niet het meest voedzame eten, maar je moet een gegeven paard niet in de bek kijken, en ouderen in de rij waren blij dat ze in de komende tijd hun kleinkinderen op de chocomel kunnen trakteren
Maar in principe is het idee dat wie niet werkt, niet zal eten, dus de basis van het regeringsbeleid. Helaas is de werkloosheid met rond de 11 procent behoorlijk hoog en liggen de banen in grote delen van het land niet voor het oprapen. Weliswaar beloofde premier Orbán tijdens de verkiezingen een miljoen nieuwe banen, maar daar is tot nu toe weinig van terecht komen. Regionaal kan de werkloosheid oplopen tot 25 procent of meer. Daarom biedt de regering - als onderdeel van de beloofde miljoen banen - werklozen de gelegenheid tot een baan in de werkverschaffing. Lang niet iedereen komt daar overigens voor in aanmerking, om de simpele reden dat daar niet genoeg geld voor is.
Net als bij een uitkering geldt dat niet meer dan één gezinslid voor werkverschaffing in aanmerking komt. Vaak gaat het om tijdelijke arbeid en moeten mensen het na enkele maanden weer doen met de nog lagere uitkering. En al wordt het officieel ontkend, er zijn tal van aanwijzingen dat het programma banen kost. Kleine gemeenten met een begrotingstekort ontslaan soms gemeentepersoneel om ze via de werkverschaffing voor veel minder geld weer in dienst te nemen.
Het loon in het werkverschaffingsprogramma, 47.000 forint (een kleine 170 euro) per maand,  is pakweg de helft van het wettelijke minimumloon dat al geen vetpot is. En 47.000 forint krijg je alleen als je acht uur werkt, terwijl de meeste banen in de werkverschaffing een zes-urige werkdag kennen, en een vergoeding van 35000 forint. Probeer daar maar eens van rond te komen met een gezin.
"Sinds vorig jaar is het aantal diefstallen in het dorp enorm toegenomen. Vooral de supermarkt is vaak slachtoffer, en dan worden er vooral levensmiddelen zoals salami gestolen," zegt burgemeester Zoltán Fentős in Somogysárd, een dorpje met 1400 inwoners zuidelijk van het Balatonmeer. Sinds enkele jaren geleden de grootste werkgever, de nationale paardrijschool van de Hongaarse politie, zijn deuren sloot en 74 mensen hun baan verloren, is 30 procent van het dorp werkloos.
Fentős wil geen direct verband leggen met de gedaalde uitkeringen, maar dat de bevolking het extreem moeilijk heeft, dat erkent hij zonder problemen. "De mensen worden duidelijk armer en de behoeften worden steeds groter," zegt hij.
Daarom heeft de gemeente, net als talloze dorpen in Hongarije, inmiddels ook eigen initiatieven genomen om de nood te lenigen. Er werken in het dorp 46 mensen in de werkverschaffing, waarvan een deel actief is in de gemeentelijke groentetuinen die het dorp heeft aangelegd. De opbrengst van die tuinen gaat onder meer naar de lokale school, waar kinderen 's middags een warme maaltijd krijgen, voor een deel van de kinderen zo ongeveer de enige maaltijd die ze op een dag krijgen. Verder wordt de groente tegen zeer gunstige prijzen in het dorp verkocht, terwijl afgekeurde producten gratis worden uitgedeeld onder de behoeftigste families.
Hongaren zijn over het algemeen erg honkvast en niet snel geneigd om hun familie in de steek te laten. Toch zoeken voor het eerst sinds 1956 mensen massaal hun heil in het buitenland. Alleen in Duitsland werken op dit moment al meer dan 40.000 Hongaren. En anderen willen dat voorbeeld volgen. "Volgend jaar hoop ik niet meer van een voedseluitdeling afhankelijk te zijn," verklaarde een man in de rij wachtenden voor de voedselpakketten in Miskolc tegenover een krant, "Dan hoop ik mijn gezin te kunnen onderhouden met wat ik in Duitsland verdien."