Kiezersregistratie moet oppositiekiezers thuis houden

Een grove aantasting van het kiesrecht en de democratie. Zo oordelen Hongaarse oppositiepartijen over de nieuwe kieswet die het Hongaarse parlement gisteren aannam. Regeringspartij Fidesz meent daarentegen dat de wet “de politieke campagne in een democratische campagne” verandert. De belangrijkste punten zijn de invoering van een vierjaarlijkse kiezersregistratie, een verbod op partijreclame op de commerciële radio en tv en op de websites van die commerciële media, en beperkingen voor reclame in kranten.
De kiezersregistratie, die iedere vier jaar herhaald moet worden, is het meest omstreden onderdeel. Volgens Fidesz is zo'n registratie nodig vanwege fouten in het bevolkingsregister. Als tweede argument voert de partij aan dat Hongaren in het buitenland komende verkiezingen voor het eerst mogen meestemmen. Die moeten zich registreren en het zou discriminatie zijn als dat alleen voor hen zou gelden. 

Geen verkiezingscampagne: affiche tegen oppositieleider Bajnai

Maar van gelijke behandeling van de kiezers is hoe dan ook geen sprake. Wie in het buitenland woont, kan de registratie namelijk per brief doen. In het binnenland moeten mensen zich persoonlijk aanmelden, of via het internet. Dat laatste klinkt simpel, maar is het niet: je kunt je alleen via het internet registreren als je al geregistreerd bent bij het digitale portaal van de Hongaarse overheid, en dat moet je weer persoonlijk doen. Op dit moment is slechts een half miljoen Hongaren bij het digitale portaal aangesloten. 
Registratie vindt plaats op het gemeentehuis en kan alleen tijdens kantooruren: wie werkt, zal er dus vrij voor moeten vragen, en wie niet in zijn officiële woonplaats leeft en werkt, zal er zelfs een reis voor moeten ondernemen. En dat iedere vier jaar. Wie met strak gezicht durft te beweren dat dat het kiesrecht niet inperkt, staat simpelweg te liegen.
Volgens de oppositie heeft de registratie, die twee weken voor de verkiezingen sluit, dan ook maar één doel: zwevende kiezers van de stembus weg te houden. Die besluiten vaak pas in de laatste 24 uur dat ze toch stemmen en kiezen dan vaak voor de oppositie. Dat heeft Fidesz in 2010 aan zijn meerderheid van 52 procent geholpen, maar zou bij komende verkiezingen uiteraard andere partijen ten goede komen.

De regeringspartij houdt het erop dat registratie kiezers bewuster maakt en de democratie bevordert. In dat licht is het opmerkelijk dat de partij de registratie enkele weken geleden al tot onderdeel van de grondwet maakte: daardoor kan het grondwettelijke hof niet meer oordelen of de nieuwe kieswet op dat vlak onconstitutioneel is.
Het verbod om op de commerciële omroepen te adverteren betekent dat tv-reclame uitsluitend mogelijk wordt op de nauwelijks bekeken en regeringsgetrouwe staatstelevisie. Advertenties in kranten, tijdschriften en andere internetsites blijven wel mogelijk, maar onder strikte voorwaarden. Analisten verwachten dan ook dat veel kiezers straks nauwelijks doorhebben dat er verkiezingen gaande zijn. De oppositiepartijen zullen ongetwijfeld gebruik gaan maken van de sociale media, maar met name ouderen maken daar in Hongarije geen gebruik van.

"Regeringsinformatie": anti-IMF affiches

De nieuwe reclameregels, plus een kortere campagneduur, zijn volgens Fidesz bedoeld om de kosten van de verkiezingscampagne in de hand te houden. Dat klinkt op zich mooi, maar verkiezingscampagnes hebben een belangrijke functie: het motiveren van kiezers om te gaan stemmen. Zonder echte campagne zal de opkomst zonder enige twijfel veel lager zijn.
De kieswet stelt overigens geen regels aan bijvoorbeeld regeringspropaganda en wie om zich heen kijkt, heeft het gevoel dat de verkiezingscampagne van Fidesz zelf feitelijk al begonnen is. Zo waren de afgelopen tijd overal in het land enorme affiches te zien waarin de regering meldde hoe krachtig ze stelling nam tegen (deels totaal niet bestaande) eisen van het IMF onder het motto "Dat staan wij het IMF niet toe!". Verder startte een aan Fidesz gelieerde en mede door de regering gefinancierde civiele organisatie onlangs een campagne tegen de nieuwe oppositieleider Gordon Bajnai. Verkiezingspropaganda? Nee hoor.
Het huidige pakket is niet de eerste aanpassing van de kieswet onder deze regeing. Eerder werden de kiesdistricten al opnieuw ingedeeld. Dat was mede nodig vanwege vermindering van het aantal parlementszetels en het aantal daarbij behorende kiesdistricten, een maatregel die ook de oppositie steunt. Alleen is die gelegenheid als aanleiding gebruikt om regio's die traditioneel op de oppositiepartij MSzP stemmen, op te delen en toe te voegen aan Fidesz-gezinde kiesdistricten. Gerrymandering wordt  dat verschijnsel in het Engels genoemd naar de Amerikaanse gouverneur die zijn partij bij verkiezingen in 1812 op zo'n manier aan een overwinning hielp. In Nederland kennen we het niet, omdat de stemmen evenredig over alle partijen worden verdeeld, maar in landen met een districtenstelsel is het een regelmatig voorkomend euvel.
Ook werd de procedure voor de verkiezingen van de districtsvertegenwoordigers, in Hongarije goed voor de helft van de parlementszetels, veranderd. Tot nu toe kende Hongarije bij de parlementsverkiezingen twee stemrondes. In de eerste ronde deden alle partijen mee, in de tweede alleen de twee of drie sterkste partijen uit de eerste stemming. In toekomst komt er nog maar één ronde. 
Dat betekent dat de grootste partij bij de eerste ronde de parlementszetel van dat district wint, zelfs als die partij niet meer dan 20 procent van de kiezers achter zich heeft. Met een minderheid aan stemmen kun je zo al snel een absolute meerderheid in het parlement krijgen, zolang de oppositie maar verdeeld genoeg is. Om die reden probeert oppositieleider Gordon Bajnai een zo breed mogelijke verkiezingscoalitie te vormen, die uiteindelijk als één blok aan de verkiezingen deel kan nemen.
Oppositiepartijen houden er rekening mee dat de huidige veranderingen niet de laatste zijn. Zo wordt later pas beslist over een voorstel van premier Viktor Orbán om de staatssteun aan verkiezingscampagnes de komende verkiezingen af te schaffen, “als gebaar van solidariteit in tijden van crisis”. Fidesz betoogt dat zij daar als grootste partij het meeste bij verliest. Maar de regeringspartij wordt financieel gesteund door enkele zeer rijke zakenlieden. Kleine oppositiepartijen missen die steun en dreigen zonder middelen te blijven voor een effectief campagne.
De kans is groot dat, afhankelijk van de opiniepeilingen, later verdere aanpassingen aan de wet zullen volgen, bijvoorbeeld om het Bajnai zo moeilijk mogelijk te maken om daadwerkelijk met één blok aan de verkiezingen deel te nemen. “Voor de oppositie blijft waarschijnlijk tot het laatste moment onduidelijk op welke regels ze zich moet voorbereiden,” verwacht politiek analist Csaba Tóth.