Een staatswinkel voor alle zonden

Even een pakje sigaretten om de hoek gaan halen is binnenkort niet meer bij in Hongarije. In juni wordt de sigarettenverkoop het alleenrecht van speciale Nationale Rookwinkels. Daar zouden er 7000 van moeten komen, ruim de helft van het huidige aantal verkooppunten, maar het is de vraag of er 7000 gegadigden zijn die zo’n tabakszaak willen exploiteren. Vooral in kleine dorpen kunnen nicotineverslaafden het wel eens heel moeilijk krijgen.
Afgelopen najaar besloot het parlement om van de sigarettenverkoop een staatsmonopolie te maken. Kwade tongen suggereren dat de Hongaarse tabaksproducent Continentál daar de hand in had, want Fidesz-politicus János Lázár, initiatiefnemer van de Nationale Rookwinkels, had van alle producenten alleen dat bedrijf geraadpleegd. Lázár noemde dat onzin. De wet is volgens hem nodig om jongeren te beschermen tegen de verleiding van het roken. Je moet achttien zijn om sigaretten te kunnen kopen, maar de meeste winkeliers zijn laks met de leeftijdscontrole. Dat moet anders worden in de staatswinkels.
Voorlopig mogen veel rokers blij zijn als er überhaupt een winkel, eigenlijk niet meer dan een kiosk, bij hen in de buurt komt, want de interesse voor een licentie blijft ver achter bij de verwachtingen. Zo ver, dat het parlement de vorig jaar aangenomen wet al twee keer heeft gewijzigd om het aantrekkelijker te maken voor ondernemers.
Eigenlijk hadden de kiosken al in januari open moeten gaan, maar winkeliers vonden de licentiekosten en de investeringskosten te hoog. Winkelcentra hadden nog de meeste belangstelling, maar juist die kwamen niet in aanmerking, want de kiosken moeten vanaf de straat toegankelijk zijn, aldus de wet. Toen duidelijk werd hoe weinig interesse er was voor een zaak die uitsluitend tabak mocht verkopen, werd de verkoop van lottotickets bij de licentie inbegrepen.

Omdat het daarna nog steeds geen storm liep, besloot het parlement dat de Nationale Rookwinkels ook alcohol, koffie, frisdranken en tijdschriften mogen gaan verkopen. Min of meer alle zonden bij elkaar, wel handig. Maar potentiële winkeliers blijven aarzelen. De marges op tabaksverkoop schijnen zeer klein te zijn, en, zoals een winkeleigenaar in een dorp de krant Népszabadság uitlegde, de risico’s zijn groot. Een kiosk op straat, of makkelijk van de straat af bereikbaar, vol sigaretten, lottotickets, drank, met misschien nog een stapel pornobladen als bonus, dat is vragen om inbraken en vereist dus forse, en prijzige, beveiliging.
Als je dan maandelijks hooguit een paar honderd euro naar huis brengt, loont dat zich niet. En veel meer kun je niet verwachten in een dorp met duizend inwoners. Dus dreigt in veel dorpen de tabaksverkoop helemaal weg te vallen. Daarom wordt inmiddels gepraat over mobiele kiosken, een soort sigaretten-SRV.
Je mag hopen dat het mensen inspireert om te stoppen. Op zich kunnen veel dorpelingen hun weinige geld echt beter gebruiken dan het in rook op te laten gaan. Juist onder de allerarmsten wordt veel gerookt, en over de gezondheidsaspecten hoeven we het niet eens te hebben. Maar als sigaretten straks moeilijker te krijgen zijn, althans legaal, zal waarschijnlijk weinigen bewegen te stoppen.
Eerder betekent het dat er florissante tijden aanbreken voor de handel in illegale sigaretten. Die stijgt al sinds de belasting op sigaretten begin vorig jaar met twintig procent omhoog ging en roken in openbare ruimten volkomen werd verboden. Volgens onderzoek op basis van weggeworpen sigarettenverpakkingen hebben illegale sigaretten inmiddels een marktaandeel van zo’n zeven procent, tegen ruim vier procent een jaar eerder. De meeste daarvan worden uit Oekraïne of Servië het land binnengesmokkeld, maar Hongarije heeft ook een eigen tabaksproductie, en eigen illegale producenten.
Voor wie zich niet aan illegale, en soms kwalitatief zeer slechte sigaretten wil wagen, opent de EU trouwens nog een andere mogelijkheid: rookwaren door de postbode laten bezorgen. Terwijl Hongarije zijn regelgeving strenger maakt, wil Brussel de verkoop van sigaretten via het internet namelijk juist versoepelen. Hongarije, dat zal niet verbazen, is tegen.