Eindexamenperikelen IV: punten, punten, punten

Schriftelijk eindexamen

Nog maar twee en een halve maand en dan is het echt zover: dan begint het schriftelijke eindexamen. En dat vereist nu al heel wat denkwerk. Op welke vakken zet je echt in, welke laat je een beetje links liggen? Wil je op een Hongaarse universiteit worden toegelaten, dan draait het allemaal om de punten. En dat betekent niet: in alle vakken zo hoog mogelijk scoren. Dat betekent slim plannen om zoveel mogelijk punten bij elkaar te sprokkelen. Hoe meer punten, hoe beter je studiekansen. Maar die punten verdien je niet simpelweg met een goed eindexamen.
Het is een hele wetenschap, en eigenlijk moet je al jaren van tevoren beginnen te plannen. Op een recente ouderavond op de school van mijn zoon, de laatste ouderavond voor het examen, was het puntenstelsel dan ook het hoofdthema. De verwarring was totaal bij de meeste aanwezigen. We konden het allemaal in alle rust bekijken, want onze zoon wil in Eindhoven gaan studeren. En ik was blij toe dat ik me er niet echt in hoefde te verdiepen, want als Hongaarse ouders er geen bal van snappen, hoe moet ik er dan uitkomen?
Tenzij onze zoon zijn examen gigantisch verprutst, en daar maak ik me niet zo'n zorgen over, voldoet hij aan de eisen die Eindhoven stelt. Wis- en natuurkunde, daar draait het vooral om, en zolang dat goed gaat, zijn ze in Nederland minder geïnteresseerd in zijn resultaten voor Hongaarse taal en literatuur en geschiedenis, twee van de drie verplichte vakken van het Hongaarse eindexamen. Omdat hij een Engelstalige studie wil gaan doen, eist de universiteit wel een officieel Engels taalexamen. Het Hongaarse eindexamen op dat vlak is niet voldoende. Verder wordt in Nederland vooral gekeken naar de studieresultaten van het eerste studiejaar. Verpruts je dat, dan kun je weer vertrekken.
Maar wie toegelaten wil worden op een Hongaarse universiteit, krijgt dus te maken met het puntensysteem. Iedere universiteit stelt zelf voor de verschillende studierichtingen vast hoeveel punten een student minimaal nodig heeft. Hoe beter de universiteit aangeschreven staat, hoe meer punten je nodig hebt, en sommige studierichtingen eisen bovendien meer punten dan andere. Aanzienlijk meer. Er zijn vakken waar je nog geen 80 punten voor nodig hebt, en vakken waar je aan 300 net genoeg hebt. En verder heb je meer punten nodig als je wilt dat de staat je studie betaalt.
Maar niet iedere punt die je bij je eindexamen kunt verdienen, is evenveel waard. Sterker nog, het loont echt niet om je voor ieder vak even hard in te spannen, want sommige vakken leveren voor bepaalde studies helemaal geen punten op. Verder kun je op verschillende niveaus eindexamen doen, maar het heeft eigenlijk geen zin om je voor meer dan twee vakken hard in te spannen. Je krijgt voor alle vakken op hoog niveau weliswaar extra punten, maar in de uiteindelijke puntentelling worden slechts de extra punten van maximaal twee vakken meegeteld. Dus waarom zou je extra blokken?

Of een vak nuttig is voor de studie die je op het oog hebt, heeft alles te maken met de eisen die de universiteit stelt. Een tweede taal in je eindexamenpakket als je de techniek in wilt? Laat maar zitten, daar kijken ze niet naar op de universiteit. Waar ze trouwens ook niet naar kijken, is een derde technisch vak. Wie al wis- en natuurkunde in zijn pakket heeft, kan informatica net zo goed laten zitten, want dat levert niets extra's op, ook niet als je naar de TU wilt. De logica ontgaat me.
Extra punten zijn wel weer te verdienen met goede rapporten in de laatste twee schooljaren voor het eindexamen. Als je jarenlang de kantjes ervan hebt gelopen, is daar helaas in het laatste jaar niets meer aan te doen, en dat verklaart waarom Hongaarse ouders zo hameren op topresultaten. Wat ook punten oplevert, is meedoen (en hoog eindigen) in de talloze wedstrijden die in dit land worden georganiseerd. Of aan de Olympische Spelen. En een apart taalexamen levert ook extra punten op. Net als invaliditeit, of het feit dat je een kind hebt.
Dat laatste heb ik niet van de ouderavond, maar van Felvi.hu, de site die leerlingen en hun ouders helpt om uit dit puntenwoud te komen. Je kunt er uitrekenen hoeveel punten de verschillende opties je opleveren, en hoeveel punten de verschillende universiteiten en studierichtingen eisen. Wie gehandicapt is of voor een kind moet zorgen, krijgt daarvoor zomaar veertig punten extra. Als je bedenkt dat er studies zijn waar 80 punten genoeg zijn, dan tikt dat aardig aan. Op zich is het natuurlijk zeer prijzenswaardig dat het systeem rekening met bepaalde omstandigheden, maar toch is het raar dat een kind je meer punten oplevert dan een tweede buitenlandse taal, om maar iets te noemen.  En ongehuwd moederschap lijkt me ook een vreemde manier om als meisje een tekortschietend eindexamen te compenseren. Maar zo zal het wel niet bedoeld zijn.
Bovendien vind ik het knap betuttelend om een rolstoelgebruiker extra punten te geven omdat hij in een rolstoel zit. Alsof er dan meteen ook iets aan je hoofd mankeert. Ze kunnen beter zorgen dat de universiteiten toegankelijk zijn voor rolstoelgebruikers, want daar schort het behoorlijk aan. Wat heb je eraan als je toegelaten wordt tot een instelling die verder geen rekening houdt met je handicap?
Vroeger hadden universiteiten een toelatingsexamen. Als je je eindexamen gedaan had, kon je meteen door naar het volgende examen. Het maakte de zomer erg zwaar en bovendien was een beetje onduidelijk waar dat eindexamen eigenlijk goed voor was. Daarom werd dat toelatingsexamen een aantal jaren geleden afgeschaft. Sindsdien klagen universiteiten erover dat de kwaliteit van studenten achteruit is gegaan.
En vermoedelijk niet helemaal ten onrechte, want het huidige systeem beloont vooral de gewiekste student. Als we na afloop van de ouderavond de school uitlopen, schudt een vader zijn hoofd. "Dat wordt puzzelen,' zegt hij, "Maar ik vind het raar. Het gaat er dus niet om dat je op zo hoog mogelijk niveau examen doet, maar om de vraag hoe je met de minste inspanning genoeg punten haalt voor de studie die je wilt gaan doen."