De Krim is ver weg voor Oekraïense Hongaren, maar toch...

Nieuwe Oekraïens-orthodoxe kerk naast oude Hongaarse

Het is een bekende mop in Transkarpatië. “Ik ben geboren in Oostenrijk-Hongarije en ging in Tsjecho-Slowakije naar school. Mijn eerst kind werd in Slowakije geboren, mijn tweede in Hongarije en mijn derde in de Sovjet-Unie. Ik krijg een Oekraïens pensioen. “Goh, waarom bent u zo vaak verhuisd?” “Verhuisd? Ik woon mijn hele leven al in dit huis.”

De mannen op het bankje in Szürte, een dorp in het Oekraïense Transkarpatië net over de Hongaarse grens,  zijn te jong om in Oostenrijk-Hongarije geboren te zijn. Maar ook zij waren al eens Tsjechisch, Hongaars, Sovjet en nu Oekraïens staatsburger. Voor Szürte verandert dat weinig. De bevolking ziet zichzelf als Hongaars en de mannen spreken niet eens een andere taal.“Wat de hoge heren beschikken, gebeurt nu eenmaal,” zegt een van hen schouderophalend op de vraag hoe hij denkt over de gebeurtenissen in Oekraïne en op de Krim. Ze kennen de onrust in het land alleen uit de krant. Bezorgd? “Ik ben gepensioneerd, mij raakt het niet meer.”

In het naburige Uzhhorod drinken twee studenten op een terras een biertje. Ooit woonden er vooral Hongaren en joden in de stad. Nu is de synagoge concertzaal en worden de Hongaarse godshuizen overvleugeld door nieuwe orthodoxe kerken met oogverblindend vergulde koepels. Dronken zwervers pissen tegen omgevallen grafstenen op het vervallen Hongaarse kerkhof. Zwerfafval verzamelt zich tussen de klimop die de graven overwoekert en de mensen die je er tegenkomt, zijn er vooral om hun hond uit te laten. Het staat in schril contrast met de verzorgde staat van kerkhoven in Hongarije. Maar slechts acht procent van de bevolking van de stad noemt zichzelf dan ook nog Hongaars. 

Uzhhorod telt meer dan 10.000 studenten. Zij gingen afgelopen maanden massaal de straat op. De twee op het terras hebben ook meegedaan. Het resultaat? “Chaos,” verzuchten ze, wat teleurgesteld. Hoewel in Uzhhorod van politieke activiteiten niets meer te merken is, heeft die chaos Transkarpatië niet onberoerd gelaten. Kort nadat Janukovich was verjaagd, bezetten stokken zwaaiende aanhangers van de rechts-extremistische organisatie Pravy Sektor het stadhuis van het half Hongaarse stadje Berehove. Ook werd een monument in brand gestoken dat dat de verovering van Karpatenbekken door Hongaarse stammen herdenkt.

Van meer praktische consequentie is de afschaffing van een recente wet die het gebruik van lokale minderheidstalen bij officiële instanties toestond. Vooral voor Hongaren van belang, omdat slechts 60 procent van hen Oekraïens spreekt. “Functioneren deed die wet nog niet, maar het zegt iets over de stemming in Kiev dat hij is geschrapt” zegt Sándor Spenik, docent natuurkunde aan de universiteit van Uzhhorod: “Maar ik denk dat veel mensen zich meer zorgen maken over de aankondiging dat ze gevangenisstraf riskeren als ze een dubbele nationaliteit hebben.”

Oekraïne verbiedt zo’n dubbele nationaliteit van oudsher. Desondanks hebben veel Transkarpatische Hongaren sinds 2011, toen de Orbán-regering dat mogelijk maakte, stiekem een Hongaars paspoort aangevraagd. “Jongeren vooral. Daarmee kunnen ze makkelijker de grens over,” zegt de oude man in Szürte, verwijzend naar de belangrijkste economische activiteit in de regio: de smokkel van sigaretten, benzine en mensen. Er zullen weinig plekken in de wereld zijn met zo'n hoge dichtheid aan benzinepompen als dit grensgebied.

De nieuwe dreiging met gevangenisstraf is vooral tegen Russen gericht, denkt Spenik, maar het draagt natuurlijk niet echt bij tot het vertrouwen in de nieuwe autoriteiten. László Brenzovics, vicevoorzitter van de Culturele Organisatie voor Hongaren in Transkarpatië (KMKSZ), doet zorgen over Oekraïens nationalisme echter af als onzin. De volkeren in de regio leveren volgens hem in harmonie samen: “Er is geen reden voor angst. Transkarpatië is anders dan de rest van het land”. 

Desondanks: de Hongaarse burgemeester van Berehove verbreekt de verbinding en schakelt zijn toestel uit zodra hij hoort dat hij een journalist aan de lijn heeft, de pastoor van de katholieke kerk in Uzhhorod wil evenmin zijn mening aan de pers geven en het hoofd van de Hongaarse school heeft het zo druk dat hij geen vijf minuten heeft om zijn mening te geven.

De Hongaarse regering beschouwt de Hongaren in landen als Oekraïne, Roemenië, Slowakije en Servië als haar eigen verantwoordelijkheid  en minister van buitenlandse zaken János Martonyi waarschuwde begin maart bij een bezoek aan Oekraïne dan ook dat Boedapest het als zijn taak ziet om Hongaarse minderheden over de grenzen te beschermen: “Wij zeggen heel duidelijk: we zullen aanvallen en gruweldaden tegen onze minderheden niet accepteren. Geef het aan, laat het ons weten, u kunt op ons rekenen,” aldus Martonyi in Uzhhorod.