Fake-nieuws, Timisoara 1989
 |
| Roemenië, begin jaren negentig. |
Tenminste, dat vertelde de vrouwelijke arts in haar witte jas die op het kerkhof waar de lichamen waren gevonden, uitleg aan journalisten gaf. Ik moet bekennen, ik twijfelde toen al een beetje. De lichamen lagen op witte doeken. Een deel van de lijken was wel erg vergaan. Er zaten baby's tussen. En ze hadden allemaal dezelfde verwonding: een snee over de buik die eindigde in een V-vorm over de borst. Bij allemaal was de incisie met ruwe steken weer dichtgenaaid.
Ik vroeg ernaar. Ja, zei de arts, zo vermoordde de Securitate zijn slachtoffers. En dat een deel al zo vergaan was, kwam omdat ze mensen als marteling met kokend water hadden overgoten. Die lichamen waren zo snel vergaan , omdat ze half gekookt waren. En de baby's? Zelfs zwangere vrouwen hadden ze vermoord. 4360 mensen hadden ze vermoord. Zo wreed waren ze geweest.
Ik bleef het wat vreemd vinden, zeker gezien de winterse kou, maar ik heb het netjes opgeschreven. Zij was arts, ze zou het toch wel weten? En al mijn collega's waren er ook van overtuigd dat het klopte. De lijken waren wereldnieuws.
Misschien hadden we het minder voor zoete koek geslikt als Roemenië niet sowieso zo'n deprimerende indruk had gemaakt. Het was koud - ook in de huizen, waar de kachel niet hoger mocht dan 16 graden -, donker, want straatverlichting was er niet, en vervallen en hongerig, want veel voedsel lag er niet in de winkel.
Dictator Ceausescu was net een paar dagen daarvoor gevlucht en dezelfde dag gearresteerd. Twee dagen later, op Eerste Kerstdag, was hij na een kort showproces voor het oog van de camera samen met zijn vrouw geëxecuteerd.
In veel steden waren sluipschutters actief en wijzelf hadden iemand in een priestergewaad bijna gelyncht zien worden - volgens omstanders een Securitate-agent in vermomming. Je hoorde de gekste verhalen, dus waarom dit niet?
Ik zal nooit weten of de dokter bewust gelogen heeft of het, eigenlijk veel waarschijnlijker, helemaal geen dokter was. Een witte jas doet wonderen, maar wie loopt er eigenlijk midden in de winter tussen vergane lijken op een begraafplaats in een witte jas? Een echte arts had waarschijnlijk geen behoefte gehad aan toneelspel en gewoon zijn winterjas aangetrokken. En die zou geweten hebben dat deze lijken geen sporen van marteling droegen, maar van autopsie. Waar we naar keken, was de armenbegraafplaats van het lokale ziekenhuis.
Timisoara was de stad waar de opstand tegen de dictator ruim een week eerder begonnen was, en er waren inderdaad mensen opgepakt en door de Securitate gemarteld en vermoord, 93, naar alle waarschijnlijkheid. Ook niet weinig, trouwens.
Maar het verhaal dat journalisten op de mouw gespeld werd, was een sterk staaltje fake-nieuws en tekenend voor de sfeer van die dagen: Roemenië gonsde van de geruchten en de beweringen, en tot de dag van vandaag hoor je verschillende versies van wat er toen eigenlijk gebeurd is: een opstand, een coup?
Een paar dagen later was ik in het mortuarium van Boekarest. Daar lagen zo'n 300 slachtoffers van de gewelddadigheden. Ze lagen overal: op de vloer, op tafels en ze zagen er totaal anders uit dan wat ik eerder had gezien. Ik vertelde een arts, een echte, over het kerkhof in Timisoara. Hij aarzelde geen moment: met Securitateslachtoffers had het niets van doen gehad.
Jaren later was ik weer op de begraafplaats van Timisoara. Er stond een monument voor de slachtoffers die hier in 1989 door de Securitate waren vermoord en begraven. Ditmaal wist ik dat ik bedrogen werd, en dat zei ik ook. Maar de gids wilde er niets van horen. Haar verhaal was de waarheid. Haar waarheid. Daar konden geen argumenten of bewijzen tegenop.
Reacties