Dit gebeurt er als je op cookies klikt.

Eén klik, een boek vol voorwaarden

"Internetgebruikers zijn een product, een verdienmodel. De nieuwe privacywet die ons daartegen moet beschermen is niet meer dan symptoombestrijding. Die doet namelijk absoluut niet wat nodig is: internetgebruikers zeggenschap geven over de data die op het internet over hen verzameld worden," zegt Julia Janssen. Als onderzoekster en ontwerpster probeert ze de impact van technologie op onze samenleving duidelijk te maken. Haar project 0,0146 seconden laat zien hoe weinig gebruikers beseffen wat ze doen als ze op cookies klikken.
Het is ook onmogelijk om dat te weten. Om dat te illustreren printte Janssen alle privacyvoorwaarden uit waarmee een bezoeker akkoord gaat als die met één muisklik instemt met de cookies van de Engelse Daily Mail. Met die klik accepteer je ook de voorwaarden van alle adverteerders en software waarop de site draait: een boekwerk van 826 dichtbedrukte pagina's privacyvoorwaarden die al die bedrijven het commerciële gebruiksrecht van jouw data geven.
Alleen al het copy-pasten kostte haar drie tot vier dagen. De geprinte voorwaarden laten binden tot een echt boek bleek nog best lastig.  De papierstapel paste maar net onder de snijmachine van de boekbinderij. Dat ze de Daily Mail koos, is overigens toeval. "Dat kwam, omdat de lijst van derden waarmee je instemt daar zo makkelijk te vinden is."
Bij de afgelopen Design Week in Eindhoven vroeg Janssen vrijwilligers om de tekst in blokken van 12 minuten voor te lezen. De komende tijd gaat ze daarmee door. "Inmiddels hebben 179 mensen gelezen. Ze zijn tot pagina 154 gevorderd," zegt ze. Ze rekent op meer dan 400 uur audio. Die moeten straks een geluidskunstwerk in een museum worden.
"Mensen denken bij internetrisico's vooral aan wat ze vrijwillig delen. Maar alles, hoe je zoekt, wanneer je klikt, wordt gevolgd en geanalyseerd. Netflix volgt wat je bekijkt en biedt op basis daarvan films en series aan die jou kunnen interesseren, maar registreert ook precies hoe je kijkt: wanneer je pauzeert, hoe lang die pauzes zijn, welke films je niet uitkijkt, of je een serie bingwatcht."
Het bedrijf gebruikt die data bij de productie van de eigen series en films waarmee ze abonnees aan zich binden. "Ze weten daardoor steeds beter wat succesvol is. Dankzij data-analyse wisten ze bijvoorbeeld dat kijkers het leuk vonden als Kevin Spacey in House of Cards direct tegen hen sprak," zegt Janssen.
Ook de slimme apparaten thuis voorzien de fabrikant constant van data, al hoeft dat technisch helemaal niet. "Ze zouden ook een eigen netwerkserver thuis met elkaar kunnen communiceren." Producenten gebruiken die informatie om hun producten te verbeteren en als gebruikers daar bewust aan willen meewerken, prima, vindt Janssen: "Maar aangezien je data dan commerciële waarde hebben, zou tegenover die medewerking eigenlijk een vergoeding moeten staan."
Ze is niet principieel tegen het verzamelen van data. "Goede data zijn ook belangrijk bij de personalisatie van de zorg, voor een efficiënte infrastructuur, voor duurzaamheid, veiligheid." Maar ook daar geldt wat haar betreft: internetgebruikers moeten weten waar ze aan toe zijn en kunnen kiezen of wat ze willen delen en wanneer niet.
Dat zijzelf weet wat er allemaal wordt verzameld en wat er met die data gebeurt, beïnvloedt haar eigen gedrag op het internet overigens niet echt, zegt ze, al is het maar, omdat het leven anders erg lastig wordt. "Er zijn wat dingen die ik nooit doe, zoals inloggen op een openbaar wifinetwerk. Maar wie echt niet gevolgd wil worden, moet wegblijven van het internet of alles afschermen en dat is ingewikkeld en eigenlijk alleen voorbehouden aan computernerds."
"Maar privacy moet een basisrecht zijn voor iedereen," meent ze. Een goede privacywet moet volgens haar dan ook zorgen dat gebruikers zeggenschap blijven houden over hun eigen data en niet, zoals nu, proberen hen achteraf te beschermen tegen de gevolgen van één klik.